تفسیر و شرح ابیات دفتر۲ بخش –۳۲–۱۴ دکترسروش

Описание: تفسیر و شرح ابیات دفتر۲ بخش –۳۲–۱۴

بخش ۳۲ - تتمهٔ حسد آن حشم بر آن غلام خاص
از بیت ۱۵۹۰ الی ۱۵۹۳
هر نیرنگی جزایش نیرنگ بزرگتر است

۱۵۹۰او نمی‌خندد ز ذوق مالشت
او همی‌خندد بر آن اسگالشت
ذوق ؛ خوشحالی
مالشت ؛یعنی گوشمالیت
اسگال؛ از اسگالیدن است به معنی فکر کردن
در این بیت به مثال هایی در ارتباط استاد و شاگرد متوسل میشود ، که طرف مخاطب او شاگرد است که گاهاً با یاد گرفتن چند الف و بِ راه طریقت حقیقت ، باتکرار سخنان استاد ، خود را اگر بالاترازاو نبیند حداقل همسر و برابر میداند ، میگوید اگر او را در حال خنده به بینی، یقین بدان این خنده از خوشحالی « ذوق » نیست ، بلکه نیشخندی است از کار تو .
دمی آب خوردن پس از بدسگال
به از عمر هفتاد و هشتاد سال
شاگرد فکر میکند که استاد از کار من که رقیب او شدم حتماً در نظر دارد مرا تنبیه بکند و از خوشحالی می خندد ، نه خیر ، او چون محتوای دل ترا از روزنهٔ دلت مشاهده کرده و اطلاع پیدا میکند ، در حقیقت به افکار غیر منطقی تو برای مسخره می خندد ، نه اینکه احیاناً از محتوای دل تو خوشش آمده باشد در اصل ترا تمسخر میکند .
۱۵۹۱پس خِداعی را خِداعی شد جزا
کاسه زن ،کوزه بخور اینک سزا
خِداعی جمع خُدعه به معنی نیرنگ و حیله است .
کاسه زن ، یعنی کسی که کاسه ای را زده و سر یکی را شکسته باشد .
هر نیرنگی جزایش یک نیرنگ دیگری است ، بقول صامت بروجردی ؛
بلی (صامت) سزای جنگ جنگ است
کلوخ انداز را پاداش سنگ است
صامت بروجردی کتاب قطعات و نصایح شمارهٔ ۱
مولانا هم همین مفهوم را میگوید ، تازه معلوم هم نیست نیرنگی که جزای ترا میدهد درقیاس مثل کلوخ و سنگ نباشد ، به همین جهت گفته میشود اگر شما کاسه ای با زدن سر یکی را به شکنی ، تو هم باید منتظر باشی تا کوزه ای با برخورد به سر تو شکسته شود .
۱۵۹۲گر بُدی با تو ورا خندهٔ رضا
صد هزاران گل شکُفتی مر ترا
آن خنده ای که استاد از نا رضایتی به تمسخر تبدیل شده است ، اگر همان خنده با رضایت ازشاگردش باشد ، در اینصورت در باغ معنویت دل تو صد ها هزاران گل معرفتی خواهد شکفت .
۱۵۹۳چون دل او در رضا آرَد عمل
آفتابی دان که آید در حَمَل
آرَد عمل ؛ عمل کند ، اقدام بکند
حَمَل ؛ آبستی ، بارداری ، با مفهوم نجومی برّه که در فروردین ماه زایش میکند . منجمین و ستاره شناسان در قدیم و قبل از فضا شناسی وفضا پیمائی مدرن امروز ، مدار گردش زمین به دور خورشید را به ۱۲ بخش تقسیم بندی نموده بودند و هر قسمت را برج نامیده ، آن هارا با نام حیوانات نامگذاری کرده بودند که مثلاً تابستان را اسد یعنی شیرویا گرمی خورشید و فروردین را برّه یعنی آبستنی و زایش گوسفندان که یکی از منابع در آمد خانواده های روستائی بوده است . زمین با گردش خود به دور زمین ، با رسیدن به برج حَمَل فروردین یا سال جدید ایرانی و بارداری طبیعت و زایش آن در حیوانات درختان و حتی دانه های سبزیجات و گیاهان فرا می رسد ،و بطورعام در کل طبیعت نیم کرهٔ شمالی زمین رویش ، زایش و بار دهی اتفاق می افتاد . همراه با تغییرات زمین ، تغییری نیز در آدمیان بسوی طراوت ، خوشحالی ، جشن و همراهی با طبیعت پیش میاید . در این بیت گفته میشود اگر لبخند استاد تو لبخندی از رضایت باشد ، آنوقت خورشید زندگی تو در برج حَمَل قرار گرفته و زندگی تو پر از طراوت و خوشی خواهد بود .
پس می‌‌گوید؛ اگر دل مثلاً « استاد، مولانا، خداوند » از ما راضی باشد، در اینصورت منشاء این رضایت ، در سطح مبنای روز الست بر خود میگیردد ،که در آن روز خداوند از آدمیزادگان پرسید ، آیا من خالق شما نیستم ؟ بنی بشر جواب دادند که بلی خالق ما تو بودی . وفا به عهد نیز در خلقت خداوندی یکی از صفات برجستهٔ فطرت است ، مولانا نیز به وفای سخن و عهد وپیمان اهمیت زیادی قائل است .
بارگه عطا شود از کف عشق هر کفی
کارگه وفا شود از تو جهانِ بی‌وفا
دیوان شمس غزل ۴۵
میدانیم اگر در ذهن آدمی دانش های اکتسابی و کسب شده از محیط باشد ، که حجابی برای همراهی هُشیاری هستی هستند ، ورود معارف هستی و یا حتی خود هُشیاری در ذهن ممکن نخواهد بود و یگانه راه حل نیز خالی کردن کامل ذهن از دانستگی های غیر معرفتی است ، تا خالق در آنجا قرار بگیرد . اگر به وفای عهد قائل هستیم ، البته در طریقت عرفانی باید باشیم ، چون هملنطوریکه فطرت آدمی روز الست را مرتب برای ما یادآوری و خاطر نشان میکند.
گداختم ز جفا تا وفا به عهد تو کردم
بلی نتیجهٔ عهد تو و وفای من است این
محتشم کاشانی غزل ۴۹۸
@Tahgigat_Erfani
https://t.me/mokatebat_Erfani/13501