Ո՞վ էր Հովսեփ Էմինը. Ստրկության շղթաներից ազատողը: Հայ ազատագրական պայքարի չգնահատված գործիչը

Описание: patreon.com/RevikZorge
instagram:   / rev_i_k  

Հովսեփ Էմինը ` հայ հասարակական մտքի և ազատագրական շարժման կարկառուն դեմքերից է։Մինչ Հովսեփ Էմինի գործունեության ծավալումը, հայ իրականությունում տիրում էր օտար ուժերի օգնությամբ ազատագրվելու և ազգային պետություն ստեղծելու ելակետային մոտեցումը։Հովսեփ Էմինի ինքնակենսագրական նյութերի ուսումնասիրությունից պարզ երևում է, որ նա խիստ ինքնուրույն հայացքների տեր, սեփական ուժերին ապավինող և չափազանց իրատեսական անձնավորություն է եղել։Հետևաբար այս տեսանկյունից էլ պետք է դիտարկել նրա հասարակական-քաղաքական գործունեությունը`ազգային ազատագրական գործընթացի վերաբերյալ նրա մոտեցումներն ու արտաքին ուժերի նկատմամբ ունեցած կողմնորոշումը ճիշտ գնահատելու համար։
Էմինը ազգագրական գործընթացի հաջողության գրավականը համարում էր հայ ժողովրդի զինված պայքարը և միաժամանակ ակնկալում էր նաև արտաքին ուժի հետ համագործակցություն։ Այդ հարցում, պարզապես իրատես լինելով, նա հիմնվում էր առավել հավանական ուժի վրա, որը քաղաքական զարգացումների հետ կապված, կարող էր և փոփոխվել:
Հովսեփ Էմինը ծնվել է 1726 թվականին, Իրանի Համադան քաղաքում։ Նրա նախնիները 17-րդ դարի սկզբին, Արարատյան դաշտի հայ բնակչությանը Շահ Աբասի կողմից բռնի կերպով տեղահանելու ժամանակ, գաղթել և բնակություն են հաստատել Համադանում։
Էմինի վաճառական հայրը Պարսկաստանից տեղափոխվում է Հնդկաստան` Կալկաթա քաղաք։
Կալկաթայում Էմինը ավարտում է տեղի անգլիական քոլեջը, շփում հաստատում անգլիական շրջանների հետ, ծանոթանում է եվրոպական գրականության հետ։
Ոգևորվելով հայոց պատմությամբ և ծանոթ լինելով Սյունիքի և Արցախի հայության ազատագրական պայքարին, որոշել էր տիրապետելով եվրոպական ռազմական գործին` նպաստել Հայաստանի ազատագրմանը:
1751 թվականին, հակառակ հոր կամքին Էմինը որպես նավաստի ծառայության է անցնում «Օստհնդկական ընկերության» նավերից մեկում և ճանապարհ է ընկնում դեպի Անգլիա։
Մոտ յոթ ամիս ճանապարհորդությունից հետո նա հասնում է Լոնդոն։
Բազմաթիվ բարդություններ կրելուց հետո ընդունվում է Վուլվիչի թագավորական զինվորական ակադեմիա։
Մարտական փորձ ձեռք բերելու նպատակով Էմինը մեկնում է Գերմանիա և անգլո-պրուսական ուժերի կազմում մասնակցում Ֆրանսիայի և Ավստրիայի դեմ մղվող Յոթնամյա պատերազմին։
Պատերազմը վերջանալուց հետո նա Լոնդոն վերադարձավ և սկսեց կոնկրետ պլաններ կազմել իր ծրագիրն իրագործելու համար։
Նա ցանկանում էր համահայկական մի ընդանուր ապստամբության միջոցով, զենքի ուժով ազատագրել ինչպես Պարսկահայաստանը այնպես էլ Տաճկահայաստանը։
Էմինին հաջողվում է հանդիպել Անգլիայի վարչապետին և ներկայացնել իր ծրագրերը։ Հասկանալով, որ Հայաստանի ազատագրման իր գաղափարները չեն համընկնում Անգլիայի շահերին, նա համոզվում է, որ հայ ժողովրդի ազատագրման խնդրում պետք է ապավինել սեփական ուժերին։
1759 թվականին Հովսեփ Էմինը ճանապարհ է ընկնում դեպի Հայաստան։ Կարինում նա այցելում է բազմաթիվ հայկական գյուղեր, իրական Հայաստանը տարբերվում էր նրա պատկերացրած Հայաստանից։ Ինչպես պատմում է Էմինը, նա իր հետ տարել էր Մովսես Խորենացու հայոց պատմությանը և գյուղացիների համար հատվածներ էր կարդում, հորդորում էր չլսել հնազանդության քարոզները և զենք վերցնել ապստամբելու և օտար լծից ազատվելու համար:
Շարունակելով իր ճանապարհորդությունը, Էմինը հասնում է Էջմիածին,այդ ժամանակ կաթողիկոս էր Հակոբ Շամախեցին։ Էջմիածնի վանքի միաբանության կողմից նա թշնամական վերաբերմունքի է արժանանում։ Համոզվելով որ այդ տեսակ պայմաններում չի կարող իրագործել իր ծրագրերը, Էմինը վերադառնում է Անգլիա, որպեսզի նորից այս անգամ արդեն ավելի նախապատրաստված վերադառնա Հայաստան։ Լոնդոնում նա հանդիպում է ռուսական դեսպան Գոլիցինի հետ,Նրանից վերցնելով Ռուսաստանի վարչապետ Մ. Վորոնցովին ուղղված երաշխավորական նամակ՝ ճանապարհվում է Սանկտ Պետերբուրգ։ Հանդիպում է ունենում Վորոնցովի հետ,ներկայացնում է Հայաստանի ազատագրության իր ծրագիրը, որն իրագործելու համար մտադիր էր դաշնակցել վրաց Հերակլ II թագավորի հետ։ Վորոնցովն ընդառաջում է Էմինի խնդրանքին և Հերակլ II–ին ուղղված նամակով նրան ճանապարհում Վրաստան։
1763 թվականի մարտ ամսին Էմինը հասնում է Վրաստան և հանդիպում Հերակլ 2-րդ հետ։ Մի շարք գաղտնի տեսակցությունների ժամանակ Էմինը Հերակլին բացատրում է իր ծրագիրը, առաջարկում է ստեղծել հայ-վրացական ամուր դաշինք։ Ըստ նրա մենակ այդ կերպ էր հնարավոր երկու ազգերը ազատագրել օտար բռնապետություններից։ Էմինը ամեն կերպ փորձում էր համոզել Հերակլին, որպեսզի նա կազմակերպի այդ գործը և ապա թագավորի ազատ և միացյալ վրաց-հայկական պետությանը։Միաժամանակ Էմինը Հերակլին խորհուրդ էր տալիս սաստել ազնվականությանը, մտածել ժողովրդի կարիքները բավարարելու մասին դպրոցներ բաց անել, զինվորական արվեստը զարգացնել, օրինակ վերցնելով Եվրոպական մոդելը։
Էմինը մի քանի ամիս մնաց Թիֆլիսում, ապա ամառը Հերակլի հետ միասին, անցկացրեց Կախեթիում։ Վրաստանում եղած ժամանակ Էմինը նամակագրություն ուներ Մշո սուրբ Կարապետ վանքի վանահոր Հովհանի և Արցախի մելիքների հետ։
Վանահայր Հովհանը տեղեկացնում է Էմինին, որ բազում արևմտահայեր կցանկանային կռվել հայրենի երկիրը ազատագրելու համար։ Էմինին Մուշից գրած նամակներում հավատացնում էին, թե Արևմտյան Հայաստանում կան բոլոր նախապայմանները հաղթական ապստամբության համար։

#հայաստան #հայոցպատմություն #երեւան #գյումրի #հայ #history #հայեր #armenia #yerevan #историяармении #армения #ереван