АТА-АНАҒА ҚАТЫСТЫ ӘДЕПТЕР (2-бөлімі)

Описание: (2-бөлімі)

Маған және әке-шешеңе шүкір ет. Қайтар орның – Мен жақ. Егер екеуі білмеген нәрсеңді Маған ортақ қосуға зорласа, Оларға бағынба!» – деген («Лұқман» сүресі, 14-15-аяттар). Яғни мұсылман адам күнә болмаған істерде әрдайым ата-анасына бағынып, олардың разылығын алуы қажет. Кім бұл істерде ата-анаға бағынбаса, Алланың әмірін орындамаған болады. Тек аятта көрсетілгендей күнәлі істерге бұйырған жағдайда ғана оларға бағынбауға болады.

4. Ананың хақы. Ананын хақы әкенiң хақынан үш есе жоғары тұрады. Бұл жайлы хадисте былай делiнген: «Бiрде Алланың елшiciне (оған Алланың салауаты мен сәлемi болсын) бip кici келдi де: «Уа, Алланың елшici! Адамдардың iшiнде жақсы қарым-қатынас жасауыма ең лайықтысы кiм?» – деп сұрады. Ол: «Анаң», – дедi. Ол адам: «Одан кейiн ше?» – деп сұрады. Ол: «Анаң», – дедi. Ол адам: «Одан кейiн ше?» – деп сұрады. Пайғамбар (оған Алланың салауаты мен сәлемi болсын) тағы да: «Анаң», – дедi. Ол адам: «Одан кейiн ше?» – деп төртiншi рет сұрады. Сонда ғана Пайғамбарымыз: «Әкең», – дедi» (Бұхари, Мүслим). Бұл хадис дiнiмiздi дұрыс түсiнбейтiн кейбiр адамдардың «Ислам әйел құқығын таптайды» деген түсiнiктерiне айқын айғақ. Ата дiнiмiзде әйел баласы ана ретiнде бүкіл адамнан дәрежесi жоғары тұрады. 

Ата-ананың дүниеден өткеннен кейiнгi хақылары

1. Олар үшiн Алладан дұға етiп, кешipiм тiлеу. Ата-ана дүниеден озғаннан соң артында қалған ұрпақтары олар үшiн үнемi Алладан кешipiм тiлеп, дұга етiп тұруы керек. Алла eлшici (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Адам дүниеден өткенде оның амалынан басқасының бәрі тоқтап калады. Олар – үзiлмейтiн садақа, басқаларға пайдасы тиетiн бiлiм жане салиқалы ұрпақтың оған арнап жасайтын дұғасы», – деген (Мүслим). Әбу hұрайрадан (Алла оған разы болсын) жеткен тағы бiр хадисте былай делінген: «Алла Тағала iзгi құлынын, жәннәттағы дәрежесiн көтередi. Сонда ол: «Уа, Раббым! Бұл дәреже маған не себептi берiлдi?» – деп сұрайды. Оған: «Сенің балаңның саған кешipiм тiлегенi үшiн (беpiлдi)», – делiнедi» («Фатху ал-кадир» (3/214). Құранда Ибpahим (оған Алланың сәлемi болсын) пайғамбардың былай деп дұға еткенi келген: «Раббымыз! Есеп құрылатын күні менi, әке-шешемдi және мүминдердi жарылқа» («Ибpahим» cүpeci, 41-аят).

2. Ата-ананың достарын құрметтеу. Ата-ана дүниеден өткеннен кейiнгi бiзге мiндеттi болатын хақылардың бipi – олардың жақындарын, туыстары мен достарын құрметтеу. Қазақта «Әкең өлсе де, әкеңнiн көзiн көрген өлмесiн» деген сөз бар. Хадисте: «Расында, адамның әкесi жақсы көрген кiсiлермен араласуы құрмет көрсетудiң шыңы caналады», – делiнген (Мүслим).

Мәлик ибн Рабиға әс-Сағди (Алла оған разы болсын) былай дейдi: «Бiрде бiз Алланың елшiciмен бiрге отырғанымызда оған Бану Сәлима руынан адам келдi де: «Уа, Алланың елшici! Meн ата-анам өмiрден озғананнан кейiн де оларға құрмет көрсетіп, жақсылық жасай аламын ба?» – деп сұрады. Ол (оған Алланың салауаты мен сәлемi болсын): «Иә, егер оларға дұға жасасаң, Алладан олар үшiн кешiрiм сұрасаң, олардың артынан уәделерiн орындасаң, өзің ата-анаңның туысқандарымен байланысты жалғастырсаң және олардың достарын құрметтесең (оларға жақсылық жасаған боласың)», – дедi (Әбу Дәуiт).

Абдулла ибн Динар былай дейдi: «Бiрде бір бәдәуи Меккеге бара жатқан жолында Абдулла ибн Омарды (Алла оған разы болсын) кездестіреді. Абдулла оны өзінің есегіне отырғызып, өзінің киіп жүрген сәлдесін береді. Сонда біз оған: «Алла саған ақыл қоссын! Бұлар азға да риза болатын бәдәуилер ғой!» – дедік. Бұған Абдулла ибн Омар: «Расында, бұл адамның әкесін (менің әкем) Омар ибн әл-Хаттаб (Алла оған разы болсын) жақсы көретін. Мен Алла елшісінің (оған Алланың салауаты мен сәлемі болсын): «Расында, адамның әкесі жақсы көрген кісілермен араласуы құрмет көрсетудің шыңы саналады», – дегенін естідім», – деп жауап береді (Мүслим, Термизи, Әбу Дәуіт). 

Думан НӘДІРҰЛЫ, РАНТ мүшесі

«Иман» журналы, №1, 2024 жыл

материал Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасының ресми сайтынан алынды www.muftyat.kz