ધોરણ 10 વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી પ્રકરણ 6 જૈવિક ક્રિયાઓ પોષણ સ્વયંપોષી પોષણ ( Autotrophic Nutrition )

Описание: ધોરણ 10
વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી
પ્રકરણ 6
જૈવિક ક્રિયાઓ
પોષણ
સ્વયંપોષી પોષણ ( Autotrophic Nutrition ) સ્વયંપોષી સજીવની કાર્બન અને ઊર્જાની જરૂરિયાતો પ્રકાશસંશ્લેષણ દ્વારા પૂરી થાય છે . આ તે ક્રિયા છે જેમાં સ્વયંપોષી બહારથી લીધેલા પદાર્થોને ઊર્જા સંચિત સ્વરૂપમાં પરિવર્તિત કરી નાખે પદાર્થો કાર્બન ડાયોક્સાઇડ અને પાણીના સ્વરૂપમાં લેવાય છે ; જે સૂર્યના પ્રકાશ અને ક્લોરોફિલની હાજરીમાં કાર્બોદિતોમાં પરિવર્તિત કરી નાખે છે , વનસ્પતિઓને ઊર્જા આપવા માટે કાર્બોદિત વપરાય છે . આ પછીના વિભાગમાં આપણે અભ્યાસ કરીશું કે આ કેવી રીતે થાય છે . જે કાર્બોદિત તરત જ વપરાતાં નથી , તૈઓ સ્ટાર્ચ કણ કે મેડકણના સ્વરૂપમાં સંચય થાય છે , જે આંતરિક ઊર્જા સંગ્રહની જેમ કાર્ય કરે છે અને વનસ્પતિઓ દ્વારા જરૂરિયાત અનુસાર ઉપયોગમાં પણ લઈ લેવાય છે . કંઈક આવા પ્રકારની સ્થિતિ આપણા શરીરની અંદર પણ જોઈ શકાય છે . આપણા દ્વારા ખાવા માટે લેવાયેલા ખોરાકમાંથી ઉત્પન્ન ઊર્જાનો કેટલોક ભાગ શરીરમાં ગ્લાયકોજનના સ્વરૂપમાં સંચય પામતો હોય છે , કવિ હિંયાખો કલોરોફિલ 6C0 , + 12H , 6 સૂર્યપ્રકાશ → CH2O + 60 , + 6H1,0 ( ગ્લ કોઝ ) આપણે હવે જોઈએ કે પ્રકાશસંશ્લેષણની ક્રિયામાં વાસ્તવમાં શું થાય છે ? આ ક્રિયા દરમિયાન નીચે આપેલ ઘટનાઓ દર્શાવાય છે ; ( i ) ક્લોરોફિલ દ્વારા પ્રકાશઊર્જાનું શોષણ કરવું , ( i ) પ્રકાશઊર્જાને રાસાયણિક ઉર્જામાં રૂપાંતરિત કરવી મુશિરા પર્ણફલ કે પર્ણપત્ર અને પાણીના અણુઓનું હાઇડ્રોજન અને કિસજનમાં વિઘટન કરવું . શિરા ( ii ) કાર્બન ડાયોક્સાઇડનું કાર્બોદિતોમાં રિડક્શન થવું . જરૂરી નથી કે આ બધા તબક્કામાં એક પછી એક તરત જ થાય . ઉદાહરણ તરીકે , રણનિવાસી ( મરુનિવાસી , મરુદભિદ ) અવાઈ . કે જલવાયું છે વનસ્પતિઓ રાત્રિ દરમિયાન કાર્બન ડાયોક્સાઇડ લે છે અને વાહીપુલ ટમીણયુકત ક્યુટિકલ એક મધ્યવર્તી નીપજ બનાવે છે . જે ક્લોરોફિલ વડે દિવસ -ઉપરિ અધિરનર દરમિયાન શોષણ પામેલી ઊર્જા વડે કાર્યરત થાય છે , આવો , આપણે જોઈએ કે ઉપર્યુક્ત પ્રક્રિયાના પ્રત્યેક ઘટક હરિતકણ પ્રકાશસંશ્લેષકુ માટે કઈ રીતે ઉપયોગી કે આવશ્યક છે . જો તમે ધ્યાનપૂર્વક એ ક પર્ણના અનુપ્રસ્થ છેદ વાનકોટરો - ( T.S , = Transversc Section ) નું સૂક્ષ્મદર્શક યંત્ર દ્વારા અવલોકન કરો તો ( આકૃતિ 6.1 ) તમે નોંધી શકશો કે કેટલાક કોષોમાં લીલા ૨ ક્ષક કોષ , રંગનાં ટપકાં જોવા મળે છે , આ લીલા ટપકાંઓ કોષોમાંની કોષીય અધ : અધિસ્તર અંગિકા છે જેને હરિતકણ ( Chloroplast ) કહે છે , તેમાં હરિતદ્રવ્ય ( Chlorophyll ) હોય છે . આવો , આપણે એક પ્રવૃત્તિ કરીએ જે આકૃતિ 6. / દર્શાવશે કે પ્રકાશાસંશ્લેષશ્ન માટે ક્લોરોફિલ આવશ્યક પર્ણનો ત્રાંસો છેઠ
. હવે , આપણે અભ્યાસ કરીએ કે વનસ્પતિ રમકક્ષેપો કાર્બન ડાયોક્સાઇડ કેવી રીતે પ્રાપ્ત કરે છે ? ધોરણ IX માં આપણે વાયુરંધ્ર કે પર્ણરંદ્ર અથવા ધની ચર્ચા કરી હતી . જે પર્ણની સપાટી પર સુકમ -વાયુરંધ્રીય છિદ્ર છિદ્ર સ્વરૂપે હોય છે . પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે વાયુઓનો મોટા ભાગનો વિનિમય આ છિદ્રો દ્વારા -હરિતકણ થાય છે , પરંતુ અહીંયાં તે જાણવું પણ જરૂરી છે કે વાયુઓનો વિનિમય પ્રકાંડ , મૂળ અને પર્વોની સપાટી દ્વારા પણ થાય છે . આ રંધ્રો દ્વારા મોઢ પ્રમાણમાં પાણીનો વ્યય પણ થાય છે . આમ , જ્યારે પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે કાર્બન ડાયૉ કસાઇડની આકૃતિ 6.3 ( a ) ખુલો વાયુર , અને ( B ) બંપ વાયુરંધ્ર છિદ્ર જરૂરિયાત હોતી નથી ત્યારે વનસ્પતિ આ છિદ્રો કે ધોને બંધ રાખે છે . રંધ્રો કે છિદ્રોની ખૂલવાની અને બંધ થવાની ક્રિયાનું કાર્ય રક્ષકકોષો દ્વારા થાય છે . રક્ષકકોષોમાં જયારે પાણી અંદર આવે છે ત્યારે તે ફૂલે છે અને ધના છિદ્રને ખોલે છે . તેવી જ રીતે રક્ષકકોષો સંકોચન પામે છે ત્યારે છિદ્ર બંધ થઈ જાય છે , ( a ) ( b ) યુક્ત વાંચશ્વાસ લગભગ સમાન કદ ધરાવતા બે તંદુરસ્ત છોડ ઉગાડેલા કેડા લો . બેંજાર ત્રણ દિવસ સુધી તેઓને અંધારા ઓરડામાં રાખો . હાઇડ્રોક્સાઇડ હવે પ્રત્યેક છોડને અલગ - અલગ કાચની પટ્ટી પર રાખો . એ કે છોડની પાસે વોચગ્લાસમાં પોટેશિયમ હાઇડ્રૉક્સાઇડ ( KOI ) મુકો . પોટેશિયમ હાઇડ્રોક્સાઇડનો આકૃતિ 6.4 પ્રાયોગિક ગોઠવણી ( ૧ ) પોટેશિયમ t ઇડ્રૉકસાઇડયુકત ઉપયોગ કાર્બન ડાયોક્સાઈડના શોષણ ( 6 ) પોટેશિયમ હાઈડ્રૉકસાઇડવિહીન માટે થાય છે . = આકૃતિ 6.4 અનુસાર બંને છોડને અલગ - અલગ બૅલજારથી ઢાંકી દો , - જા ૨ ના તળિયાના ભાગને સીલ કરવા માટે કાચની પટ્ટી પર વેસેલીન લગાવાય છે . તેના ઉપયોગથી વાયુ બૅલજારમાં પ્રવેશતો અટકે છે ( અવરોધાય છે ) . લગભગ બે કલાક માટે બંને છોડને સૂર્યના પ્રકાશમાં રાખો . પ્રત્યેક છોડમાંથી એક પર્ણ તોડો અને ઉપર્યુક્ત પ્રવૃત્તિની જેમ ( 6.1 ) તેમાં મંડ કે સ્ટાર્સની હાજરીની ચકાસણી કરો . શું બંને પર્ણોમાં સમાન પ્રમાણમાં સ્ટાર્ચની હાજરી દર્શાય દેખાય છે ? - આ પ્રવૃત્તિ દ્વારા તમે શું નિર્ણય કરશો ? ઉપર્યુક્ત બંને પ્રવૃત્તિઓને આધારે શું આપણે એવો પ્રયોગ કરી શકીએ છીએ કે જેનાથી એ પ્રદર્શિત થઈ શકે કે પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે સૂર્યના પ્રકાશની જરૂરિયાત હોય છે ? અત્યાર સુધી આપણે આ ચર્ચા કરી ચુક્યા છીએ કે સ્વયંપોષી સજીવો પોતાની ઉર્જાની જરૂરિયાતની પ્રાપ્તિ કેવી રીતે કરે છે ? પરંતુ તેઓને પણ પોતાના શરીરના નિર્માણ માટે અન્ય કાચી સામગ્રીની જરૂરિયાત હોય છે . સ્થળજ વનસ્પતિઓ પ્રકાશસંશ્લેષણ માટે જરૂરી પાણીની પ્રાપ્યતા ભુમિમાં રહેલા મુળ દ્વારા , ભૂમિમાંથી પાણીનું શોષણ કરીને મેળવે છે . નાઇટ્રોજન , ફોસ્ફરસ , આયર્ન

STD 10
SCIENCE
CHAPTER 6
LIFE PROCESS
Autotrophic Nutrition The carbon and energy needs of autotrophic organisms are met by photosynthesis. This is the action in which autosomal reversible substances are converted into energy-accumulated form. Substances are taken in the form of carbon dioxide and water; Which converts to carbohydrates in the presence of sunlight and chlorophyll, carbohydrates are used to provide energy to plants. In the next section we will study how this happens. Carbohydrates that are