คิดฮอดลายปู่ป๋าหลาน

Описание: ปู่ป๋าหลานกับตำนานทุ่งกุลาร้องไห้ ผ่านมุมมองลายพิณ

หากได้ยินคำว่า 'ทุ่งกุลาร้องไห้' หลายคนอาจคิดถึงทะเลทรายกว้างใหญ่ไพศาล ซึ่งเป็นอีกภูมิประเทศในไทยเมื่อหลายล้านปีก่อน หรือบางคนอาจจะคิดถึงพื้นที่แห่งความแห้งแล้ง แต่สำหรับผมเองยังนึกถึงประวัติศาสตร์ที่เล่าขานกันมาอยู่เรื่องหนึ่ง นั่นคือ ตำนานเรื่องปู่ป๋าหลาน สำหรับคำว่า ป๋า เป็นภาษาลาวที่คนในภาคอีสานใช้พูดกัน มีความหมายว่า ทิ้ง หรือแยกทางกัน ดังนั้นคำว่าปู่ป๋าหลาน จึงมีความหมายว่า ปู่ทิ้งหลานไว้ หรือแยกทางกับหลานไป นั่นเอง

ความน่าสนใจของตำนานปู่ป๋าหลาน ในทุ่งกุลาร้องไห้บริเวณอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคาม คืออิทธิพลที่ทำให้เกิดลายพิณ ชื่อว่า ลายปู่ป๋าหลาน ผู้ที่เล่นพิณได้นั้นจำเป็นจะต้องเรียนรู้ลายพิณนี้ เพราะเป็นลายแรกๆที่ใช้เล่นเวลาเดี่ยวพิณหรือการแสดงของมือพิณ หากเทียบกับการเดี่ยวโปงลาง ก็จะเป็น 'ลายกาเต้นก้อน' ที่มือเดี่ยวโปงลางต้องฝึกเล่น

สำหรับลายพิณ ปู่ป๋าหลาน นิยมบรรเลงโดยพิณสองสาย คือ สาย 1 และสาย 2 ที่ตั้งโน้ต ล ทั้งสองสาย โดยในลายปู่ป๋าหลาน เล่าตำนานแห่งทุ่งกุลาออกมาเป็น 3 องค์ คือ 1. บทพรรณา 2. บทจ่ม 3. บทหย่าว
.
เริ่มต้นบท 1 บทพรรณนา จะเล่นในจังหวะตีสายคู่พร้อมกัน ซึ่งบรรยายอารมณ์ในลักษณะปู่กับหลานคู่หนึ่งที่กำลังเดินผ่านทุ่งกุลาร้องไห้ในท้องที่ของจังหวัดมหาสารคาม ในปัจจุบันมีหมู่บ้านหนึ่งชื่อ บ้านปะหลาน ใน อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย โดย บท 1 จะบอกเล่าเรื่องราวของปู่และหลานที่เดินทางข้ามทุ่งกุลาร้องไห้และจวนจะหมดแรง เพราะแม้จะย่ำเท้าเดินแค่ไหนก็ไม่พ้นทุ่งแห่งความแห้งแล้งนี้สักที ประกอบกับการกระหายน้ำของทั้งสอง ซึ่งในบทนี้จะพรรณนาถึงอารมณ์ความเหนื่อยล้า จากการดีดควบสองสายแสดงถึงความร้อนระอุของพื้นที่บริเวณนั้น ในขณะเดียวกันก็สัมผัสถึงความสิ้นหวังของการเดินข้ามทะเลทราย จนกระทั่งหลานได้ผลอยหลับไปและปู่ก็ได้เอาผ้าข้าวมาห่อหลานเอาไว้ แล้วนำไปไว้ที่โคนต้นไม้ ซึ่งปู่ตัดสินใจย่ำเดินเท้าต่อโดยหวังจะได้พบกับหมู่บ้านในเร็ววัน เพื่อที่จะได้นำน้ำดื่มมาให้หลานน้อยที่เขานำไปไว้ที่โคนต้นไม้ จนกระทั่งได้พบกับหมู่บ้านหนึ่งปู่จึงได้ขอน้ำดื่มใส่บั้งไม้ไผ่เพื่อนำมาให้หลานของตน ในขณะที่หลานตื่นขึ้นมากลับไม่พบปู่เลย ในความเป็นเด็กจึงได้เดินออกตามหาปู่ และคิดว่าปู่คงจะทิ้งตนไปแล้ว จนในที่สุดปู่ได้เดินกลับมายังที่นำหลานไปไว้ตอนแรก แต่ไม่พบหลานเลย จึงได้เดินออกตามหาหลานอย่างทันที
.

เมื่อมาถึงบทที่ 2 จะเป็นการเล่าความเศร้าของปู่เมื่อพบกับหลานของตนโดยไม่มีลมหายใจแล้ว เพราะหลานได้สลบและสิ้นใจเพราะความกระหายน้ำ ประกอบกับอากาศที่ร้อนระอุ ปู่แทบขาดใจ น้ำตาร่วง ที่ทำให้หลานมาพบชะตากรรมเช่นนี้ ในขณะเดียวกันก็โทษตัวเองที่ให้หลานอยู่คนเดียวจนหลานสิ้นลมหายใจ ด้วยความเศร้าโศกของและความเป็นห่วง ความผูกพันธ์ของปู่กับหลานคู่นี้ ทำให้ปู่อุ้มศพหลานแล้วพาเข้าไปในหมู่บ้านที่ไปขอน้ำดื่มนั้น ซึ่งการบรรเลงพิณ ก็จะเป็นการ จ่มพิณ บอกเล่าอารมณ์และสถานการณ์ของปู่ขณะนั้น จนกระทั่งเมื่อความเจริญได้เข้ามาถึง บทสุดท้ายของลายปู่ป๊าหลานก็จะเล่นในจังหวะเต้ยที่เป็นจังหวะสนุกสนานเฮฮา ครื้นเครง

.
ทั้งนี้ การเรียนรู้ประวัติศาสตร์ หรือตำนานที่เกิดขึ้นในอดีตนั้น จะทำให้เราเข้าใจและมีความลึกซึ้งในการทำอะไรก็ตามในปัจจุบันได้ เช่นเดียวกับการเล่นพิณลายปู่ป๋าหลาน ก็ล้วนมาจากอิทธิพลของประวัติศาสตร์ท้องถิ่น หรือตำนานเรื่องเล่าทั้งสิ้น จึงสังเกตได้ว่าการเกิดขึ้นของวัฒนธรรมต่างๆ หรือการละเล่นต่างๆ ก็ล้วนมาจากการเกิดขึ้นของตำนานหรือประวัติศาสตร์ทั้งสิ้น

.
*ทุ่งกุลาร้องไห้ เป็นทุ่งกว้างใหญ่ของภาคอีสาน มีพื้นที่กว้างประมาณ 2 ล้านไร่ และมีอาณาเขตครอบคลุมถึง 5 จังหวัด คือ จังหวัดสุรินทร์ ในเขตอำเภอชุมพลบุรี และอำเภอท่าตูม จังหวัดยโสธรในเขตอำเภอมหาชนะชัย จังหวัดมหาสารคามในเขตอำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดบุรีรัมย์ ในเขตอำเภอพุทไธสงและจังหวัดร้อยเอ็ด ในเขตอำเภอปทุมรัตต์ อำเภอเกษตรวิสัย อำเภอสุวรรณภูมิ และ อำเภอโพนทราย ซึ่งกินเนื้อที่ทุ่งกุลาร้องไห้มากที่สุดประมาณ 3 ใน 5 อาจกล่าวได้ว่า ทุ่งกุลาร้องไห้ป็นที่ราบที่มีอาณาเขตกว้างขวางใหญ่ที่สุดในภาคอีสาน ส่วนพื้นที่ที่ต่อเนื่องกันมากที่สุด กว้างยาวที่สุดนั้น เริ่มตั้งแต่อำเภอพยัคฆภูมิพิสัย จังหวัดมหาสารคามเรื่อยขึ้นไปทางตะวันออก ส่วนกว้างที่สุดอยู่ในท้องที่อำเภอปทุมรัตต์ อำเภอเกษตรวิสัย อำเภอสุวรรณภูมิ อำเภอโพนทราย มีเนื้อที่ประมาณ 847,000 ไร่
.

บทความ ปู่ป๋าหลานกับตำนานทุ่งกุลาร้องไห้ผ่านมุมมองลายพิณ
โดย นัฐพงษ์ ป้องแสง (หนุ่มภูไทชายขอบ)
_________________________
#TheIsaander #มหาสารคาม #พยัคฆภูมิพิสัย #ทุ่งกุลาร้องไห้ #บ้านปะหลาน #ลายพิณปู่ป๊าหลาน #ปู่ป๋าหลานกับตำนานทุ่งกุลาร้องไห้ผ่านมุมมองของลายพิณ #หนุ่มภูไทชายขอบ #ภูไทเซโปน