Elveda Endülüs: Moriskolar [1. Bölüm]

Описание: Belgesel İspanya'da hakim olan Endülüs medeniyetinin siyasi olarak sona ermesinden sonraki gelişmeleri konu edinmektedir.

Endülüs devleti 800 yıllık uzun süreli hakimiyet döneminde sanat ve bilimde, düşünce ve müzikte görkemli eserler ortaya koydu. Bu eserler bugünkü batı medeniyetini önemli ölçüde etkiledi.. Hala ayakta kalan mimari eserler göz kamaştırıcıdır. Elhamra sarayı bunun son örneği.

İspanyol güçleri Endülüs şehirlerini teker teker ele geçirirken aynı zamanda Endülüs medeniyetinden etkilendiler. Sevilla’daki Alkazar Sarayı’nın İspanyol krallar tarafından Elhamra’nın bir kopyası olarak yapılması bunun örneği…

İspanyol ilerleyişi sırasında ele geçirilen Müslüman şehirlerde yaşayanların önemli kısmı göç ederken bir kısmı da Katolik yönetim altında kaldı. Bunlara Müdeccen ya da Mudajar dendi.
Son Endülüs sultanı her anlamda güçsüz bir yöneticiydi. Gırnata’yı bir yıllık kuşatma sonunda teslim etti. Ancak teslim anlaşmasında Müslümanların ve Yahudilerin haklarını koruyacak maddeler yeraldı. Bu anlaşmaya göre Gırnata’da kalmayı seçen Müslümanların dini özgürlükleri, kişisel hakları korunacaktı.

Son Endülüs sultanı ağlayarak Gırnata’yı terkedecek, ve anlaşma gereği kendisine ayrılan bir köyde yaşamaya başlayacaktır. Bugün hala ayakta duran bu malikanede ancak beş yıl yaşamasına izin verilecek oradan da sürülerek bölgedeki Müslüman izleri yerle bir edilecektir. İspanyolların Boabdil dedikleri son Gırnata sultanın yaşadığı köy ve darbı mesel olan annesinin ona ders veren sözlerini söylediği tepe belgeselde ilk kez ekranlara yansıyor.
Gırnata’nın düşmesinden 1 yıl sonra yapılan anlaşma maddeleri Yahudiler aleyhine bozuldu ve Yahudiler sürüldü.

Gırnata’nın düşmesınden beş yıl sonra Müslümanlara verilen güvenceler de ortadan kaldırıldı. Kilisenin baskısıyla İspanya’da yaşayan tüm Müslümanlar din değiştirmeye, Hırisitiyanlığı kabul etmeye zorlandılar. Müslümanlar topluca din değiştirmeye zorlanıyor vaftiz ediliyordu. Bu süreçte Endülüsün anadili olan Arapça konuşmak, yazmak yasaklandı. Yüzbinlerce kitap Gırnata meydanında toplanarak yakıldı. Müslüman kadın ve erkeklerin dini ve geleneksel kıyafetleri yasaklandı.

Bu süreçte Hıristiyan olmaya zorlanan ama gizlice inancını yaşamayı sürdüren Müslümanlara Morisko denecekti, artık Endülüs Müslümanları Morisko olarak anılacaktır.

Zorla din değiştirme tüm şiddetiyle sürerken bir yandan da engizisyon mahkemeleri devreye girdi. Gizli Müslüman olduğunda kuşkulanılan Moriskolara engizisyonda yargılanarak yakıldılar.
Moriskolara baskılara karşı yer yer isyan ettiler. Çoğu kanla bastırılan bu isyanların en önemlsi 1568-1571 yılları arasında süren Alpujara isyanıdır. 3 yılda bastırılamayan bu isyanın izleri hala durmaktadır. Valor köyünde Aben Humeyye liderliğinde başlayan isyan hızla yayılarak büyük kitlelerin katılımını sağladı.
Ancak dönemin en büyük imparatorluğu olan İspanyol güçleri bu isyanı çok kanlı biçimde bastırdı. Özellikle sivillerin sığındığı Galera bölgesinde katliam yapıldı. Bu bölgede Müslümanların sığındığı yerler hala duruyor. Galerdaki katliam ve isyanın geçtiği mekanlar tüm ayrıntılarıyla belgeselde yer alıyor.

Bu isyan sürecinde Osmanlı aktif biçimde destek verdi. Moriskoların Osmanlıdan yardım isteyen ve 350 bin kişilik bir güçlerinin olduğunu belirten gizli bir mektup ilk kez Moriskolar belgeselinde ekrana geliyor.

İsyanların tamamen bastırılmasına rağmen Moriskoları hala tehlike sayan İspanyol yönetimi 1609 yılında topluca sürgün edilmeleri kararı aldı. Buna göre 10 yaşın altındaki küçük çocukları bırakmak kaydıyla tüm Moriskolar ülkeden sürüldü.

Sürgün sırasında Osmanlı yönetimi Moriskolara kucak açarak iskan edilmelerini sağladı. Özellikle Cezayir, Tunus gibi Osmanlı eyaletlerine yerleştirildiler. Mültecilere 5 yıl süreyle vergi alınmaması, iskan edilmeleri yönünde planlamalar yapıldı. Moriskolardan bir kısmı İstanbul’a gelerek Galata bölgesine yerleştirildi.

Moriskoların magripte kurdukları şehirlerin izleri hala canlılığını koruyor. Bunlara örnek olarak Fas’taki Tetuan şehri tam bir Endülüs özelliği taşıyor. Endülüs kökenli aileler ve onların arşivleri bu geçmişe tanıklık edişi ekrana yansıtılıyor.

Moriskoların izleri sürülmeleri ile sona ermedi. Bir kısmı sürgünden kurtularak kendi topraklarında kalmaya devem ettiler.
Morsiko ve Endülüsün mirası çağdaş İspanya’da çok farklı biçimde görülebilir. Gelenekte ve mimaride, günlük alışkanlıklarda Endülüs izleri mevcut. Flamenko müziği bunun en somut kanıtı.
Moriskolarıu siyasal etkileri de ilk kez bu belgeselde gün yüzüne çıktı. Endülüs milliyetçiliğinin kurucusu Blas İnfante ve hareketi bugün de canlı bir siyasi akım. Sosyalist bir hareket olarak 20 yy başında başlayan Endülüs milliyetçiliğinin fikir babası İnfanta daha sonra Müslüman olacak ve diktatör Franko tarafından kurşuna dizilecektir.

Elveda Endülüs: Moriscolar Belgeseli Ağustos 2012 itibariyle ilk olarak Samanyolu Avrupa kanalında gösterime girmiştir.