როგორ მოქმედებს შაქარი ტვინზე

Описание: წარმოიდგინეთ ტკბილი ორცხობილები, ხრაშუნა კანფეტები, ხავერდოვანი ნამცხვრები და ნაყინით სავსე ვაფლის ჭიქები. ნერწყვი მოგადგათ? დესერტი მოგინდათ? რატომ? რა ხდება ტვინში, რაც ტკბილეულზე უარის თქმას ასე ართულებს?

შაქარი ზოგადი ტერმინია, რომელიც ნახშირწყლებად წოდებული მოლეკულების კლასს აღნიშნავს და ის უამრავ საკვებსა და სასმელში გვხვდება. უბრალოდ შეამოწმეთ თქვენ მიერ შეძენილი ტკბილი პროდუქტების ეტიკეტები. გლუკოზა, ფრუქტოზა, საქაროზა, მალტოზა, ლაქტოზა, დექსტროზა და სახამებელი — ყველა მათგანი შაქრის ფორმაა. ასევე შაქრის ფორმებია მაღალფრუქტოზული სიმინდის სიროფი, ხილის წვენი, დაუმუშავებელი შაქარი და თაფლი. შაქარი მხოლოდ კანფეტებსა და დესერტებში არ არის — მას ასევე უმატებენ ტომატის სოუსს, იოგურტს, ჩირს, არომატიზებულ წყალსა თუ გრანოლას ბატონებს. რადგან შაქარი ყველგანაა, მნიშვნელოვანია, გვესმოდეს, როგორ მოქმედებს ის ტვინზე.

რა ხდება, როცა შაქარი ენაზე გხვდებათ? და იწვევს თუ არა მცირე რაოდენობით შაქრის მიღება მეტის სურვილს?

წარმოიდგინეთ, რომ საუზმეულს მიირთმევთ. მასში შემავალი შაქრები ააქტიურებს ტკბილი გემოს რეცეპტორებს, რომლებიც ენაზე არსებული გემოს დვრილების ნაწილია. ეს რეცეპტორები სიგნალს აგზავნიან ტვინის ღეროში, იქიდან კი სიგნალი წინა ტვინის სხვადასხვა უბანში იტოტება, რომელთაგან ერთ-ერთი თავის ტვინის ქერქია. ქერქის სხვადასხვა ნაწილი სხვადასხვა გემოს ამუშავებს: მწარეს, მარილიანს, უმამის და, ჩვენს შემთხვევაში, ტკბილს. აქედან სიგნალი ტვინის ჯილდოს სისტემას ააქტიურებს.

ჯილდოს სისტემა ელექტრული და ქიმიური გზების ერთობლიობაა, რომელიც ტვინის რამდენიმე სხვადასხვა რეგიონს მოიცავს. ეს რთული ქსელია, რომელიც ერთ მარტივ, ქვეცნობიერ კითხვაზე პასუხის გაცემაში გვეხმარება: „ეს კიდევ გავაკეთო?“

ის თბილი, სასიამოვნო შეგრძნება, რომელიც ბებიის შოკოლადის ნამცხვრის დაგემოვნებისას გეუფლებათ, სწორედ თქვენი ჯილდოს სისტემაა, რომელიც ამბობს: „მმმ, დიახ!“ ეს სისტემა მხოლოდ საკვებით არ აქტიურდება. სოციალიზაცია, სექსუალური ქცევა და ნარკოტიკები იმ მცირე ჩამონათვალის ნაწილია, რაც ასევე ააქტიურებს ჯილდოს სისტემას. მაგრამ ამ სისტემის ზედმეტად გააქტიურება არასასურველი მოვლენების ჯაჭვს იწვევს: კონტროლის დაკარგვას, ლტოლვას და შაქრისადმი გაზრდილ ტოლერანტობას.

დავუბრუნდეთ ჩვენს საუზმეულს. ის კუჭში, შემდეგ კი ნაწლავებში ხვდება. გამოიცანით, რა ხდება — აქაც არის შაქრის რეცეპტორები. ისინი გემოს დვრილები არ არის, მაგრამ ტვინს ატყობინებენ, რომ დანაყრდით ან რომ ორგანიზმმა მეტი ინსულინი უნდა გამოიმუშაოს მიღებული ზედმეტი შაქრის დასამუშავებლად.

ჩვენი ჯილდოს სისტემის მთავარი „ვალუტა“ დოფამინია — მნიშვნელოვანი ქიმიური ნივთიერება, ანუ ნეიროტრანსმიტერი. წინა ტვინში დოფამინის ბევრი რეცეპტორია, თუმცა ისინი არათანაბრადაა განაწილებული. გარკვეულ უბნებში რეცეპტორების მჭიდრო გროვებია და დოფამინის ეს „ცხელი წერტილები“ ჩვენი ჯილდოს სისტემის ნაწილია. ისეთი ნივთიერებები, როგორიცაა ალკოჰოლი, ნიკოტინი ან ჰეროინი, დოფამინის გამოყოფას მკვეთრად ზრდის, რაც ზოგიერთ ადამიანს უბიძგებს, მუდმივად ეძებოს ეს „კაიფი“ — სხვა სიტყვებით, გახდეს დამოკიდებული.

შაქარიც იწვევს დოფამინის გამოყოფას, თუმცა არა ისე ინტენსიურად, როგორც ნარკოტიკები. დოფამინის გამომწვევ საკვებს შორის შაქარი ერთ-ერთი იშვიათი გამონაკლისია. ბროკოლი, მაგალითად, არანაირ ეფექტს არ ახდენს, რაც, სავარაუდოდ, ხსნის, რატომ არის ასე რთული ბავშვებს ბოსტნეული ვაჭამოთ.

სასარგებლო საკვებზე საუბრისას, წარმოიდგინეთ, რომ გშიათ და გადაწყვიტეთ, სრულფასოვანი, დაბალანსებული საკვები მიირთვათ. ასეც იქცევით და ჯილდოს სისტემის „ცხელ წერტილებში“ დოფამინის დონე მკვეთრად იმატებს. მაგრამ თუ ერთი და იგივე კერძს რამდენიმე დღე ზედიზედ მიირთმევთ, დოფამინის დონე სულ უფრო ნაკლებად მოიმატებს და ბოლოს დასტაბილურდება. ეს იმიტომ, რომ როცა საქმე საკვებს ეხება, ტვინი ევოლუციურად ისე განვითარდა, რომ განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს ახალ ან განსხვავებულ გემოებს. რატომ? ამის ორი მიზეზი არსებობს: პირველი — გაფუჭებული საკვების აღმოჩენა და მეორე — რაც უფრო მრავალფეროვანია ჩვენი რაციონი, მით მეტია შანსი, რომ ყველა საჭირო ნივთიერებას მივიღებთ. მრავალფეროვნების შესანარჩუნებლად კი, ჩვენ უნდა შეგვეძლოს ახალი საკვების ამოცნობა და, რაც მთავარია, გვსურდეს ახალი საკვების ჭამა. სწორედ ამიტომ, როცა საკვები მოსაწყენი ხდება, დოფამინის დონე სტაბილურდება.

ახლა კი, დავუბრუნდეთ ჩვენს კერძს. რა მოხდება, თუ სასარგებლო, დაბალანსებული საკვების ნაცვლად შაქრით მდიდარ საკვებს მიირთმევთ? თუ შაქარს იშვიათად ან მცირე რაოდენობით მიირთმევთ, ეფექტი დაბალანსებული საკვების მსგავსია. მაგრამ თუ მას ჭარბად მიიღებთ, დოფამინის რეაქცია აღარ სტაბილურდება. სხვა სიტყვებით, ბევრი შაქრის ჭამა მუდმივად ჯილდოს მომტან შეგრძნებად დარჩება.

ამგვარად, შაქარი ნაწილობრივ ნარკოტიკივით მოქმედებს. ეს ერთ-ერთი მიზეზია, რის გამოც ადამიანები ტკბილეულზე დამოკიდებულები ხდებიან.

ახლა კი, მოდით, შაქრის ყველა იმ სახეობას დავუბრუნდეთ. თითოეული მათგანი უნიკალურია, მაგრამ შაქრის ნებისმიერი ფორმის მიღებისას ტვინში იწყება დომინოს ეფექტი, რომელიც ჯილდოს სასიამოვნო შეგრძნებას ბადებს. თუ მას ძალიან ხშირად და დიდი რაოდენობით მივიღებთ, პროცესები შესაძლოა, კონტროლიდან გამოვიდეს.

ასე რომ, დიახ, შაქრის ჭარბმა მოხმარებამ შესაძლოა, ტვინზე დამოკიდებულების მსგავსი ეფექტი იქონიოს, მაგრამ დროდადრო ნამცხვრის ერთი ნაჭერი არაფერს გავნებთ.

🩺
🩺
🩺
ეს ვიდეო მხოლოდ საინფორმაციო ხასიათისაა და არ ცვლის ექიმის რეკომენდაციას.