แนวคิด : นิโคโล แมคเคียเวลลี่ (Niccolo Machialvelli ค.ศ.1469-1527) EP 50

Описание: แนวคิดของมาคิอาเวลลี (Machiavelli) ซึ่งมีฐานะเป็นบิดาปรัชญาการเมืองสมัยใหม่ แต่ปัญหามีอยู่ว่า แนวคิดของมาคิอาเวลลีก็เป็นแนวคิดที่มีการโต้เถียงตีความกันไปได้อย่างแตกต่างหลากหลาย บทความนี้จะได้พิจารณาดูว่าการกำหนดแนวทางในการเคลื่อนไหวของฝ่ายอำมาตยาธิปไตยที่นักรัฐศาสตร์บางคนไปเป็นกุนซือนั้น พอเทียบเคียงได้กับการนำแนวคิดของมาคิอาเวลลีมาใช้ในลักษณะใด จากนั้นจะได้เสนอว่า ฝ่ายประชาธิปไตยสามารถใช้บริการแนวคิดของมาคิอาเวลลีแบบที่ลึกกว่า เพื่อเป้าหมายการสร้างความสามัคคี สงบ หรือการสร้างชาติไทยที่มีเอกภาพเข้มแข็งต่อไปได้อย่างไร แต่ก่อนอื่นใด ผู้เขียนขอเริ่มจากสรุปแนวคิดทั่วไปของมาคิอาเลลีอย่างสังเขปก่อน

แนวคิดของมาคิอาเวลลีในงานเรื่อง “เจ้าผู้ปกครอง” (The Prince)
แนวคิดหลักของมาคิอาเวลลีเคยถูกเข้าใจอย่างสับสนว่า คือข้อเสนอให้ใช้วิธีการที่ชั่วร้ายใดๆก็ได้เพื่อบรรลุวัตถุประสงค์ทางการเมือง จนเกิดความหมายของคำว่า มาคิอาเวลเลียนนิสม์ (Machiavellianism)ที่หมายถึง ลัทธินิยมความชั่วร้าย เจ้าเล่ห์เพทุบาย แต่ปัจจุบันเป็นที่ยอมรับว่า แนวคิดของมาคิอาเวลลีเป็นเรื่องวิธีการทำงานการเมืองให้สำเร็จ หรือเสนอความจริงที่มีผล ไม่ใช่เสนอในสิ่งที่ขัดกับโลกความจริงที่ไม่มีผลในทางปฏิบัติใดๆ สาระสำคัญของวิธีการทำการเมืองให้สำเร็จ มาคิอาเวลลีเสนอให้ใช้สิ่งที่เรียกว่า “คุณค่า” (virtue) หรือคุณลักษณะที่เป็นเลิศที่จะทำให้บรรลุเป้าหมาย ซึ่งแก่นแท้ของคุณค่าคือความสุขุมรอบคอบ (prudence) นั่นเอง
ความคิดของมาคิอาเวลลีเรื่องคุณค่าซึ่งทำให้บรรลุเป้าหมายทางการเมือง ไม่ได้จำกัดความคิดว่า ต้องยึดในกรอบของศีลธรรม (หรือ virtue ในอีกความหมายซึ่งหมายถึง คุณธรรมความดีงาม) เพราะเป็นสิ่งที่ไม่สอดคล้องกับความเป็นจริง แต่นี่ไม่ได้หมายความว่า มาคิอาเวลลิเสนอความคิดแบบไร้ศีลธรรม (immoral) ประเด็นคือ เขาเสนอแบบไม่เกี่ยวข้องกับศีลธรรม (amoral) ต่างหาก เพราะคุณค่าหรือคุณลักษณะที่เป็นเลิศที่จะทำให้บรรลุเป้าหมาย นั้นไม่ได้มีความหมายเท่ากับคุณงามความดี (คุณงามความดีอาจเป็นส่วนหนึ่งของคุณค่า แต่คุณค่ายังสามารถครอบคลุมสิ่งอื่นๆ อีกมากได้ เช่น ความชาญฉลาด ความกล้าหาญ)
อาจกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า ปรัชญาการเมืองของมาคิอาเวลลีเป็นปรัชญาที่เห็นว่า ความดี ความชั่ว ไม่ใช่สิ่งที่มีอยู่จริงในตัวเองหรือตามธรรมชาติ แต่เป็นสิ่งที่มนุษย์ปรุงแต่ง สร้างขึ้น ด้วยเหตุผลความจำเป็นในการอยู่ร่วมกันเพื่อประโยชน์สุขนั่นเอง ดังนั้น หากสถานการณ์มีความจำเป็นจริงๆ ที่จะต้องกระทำสิ่งที่เห็นกันว่าไม่ดีเพื่อยังประโยชน์ให้เกิดขึ้นในการปกครอง ผู้ที่สุขุมรอบคอบก็ต้องกระทำ นี่นับเป็นคุณค่าของผู้ปกครอง แต่แม้การกระทำที่ว่าไม่ดีนั้น ก็ใช่ว่าจะกระทำการอย่างขาดความสุขุมรอบคอบก็หาไม่ ตรงกันข้ามผู้ปกครองจะต้องพยายามดำเนินการใดๆที่เนียนพอที่ทำให้ศีลธรรรมซึ่งเป็นที่มาส่วนหนึ่งของระเบียบสังคม ไม่ได้ถูกกระทบอย่างรุนแรง เมื่อเจ้าผู้ปกครองจะทำสิ่งผิดศีลธรรม ก็ต้องลับ-ลวง-พรางไม่ทำให้ผู้อื่นเห็นว่าเจ้าผู้ปกครองเป็นคนไม่มีศีลธรรม
กล่าวได้ว่า มาคิอาเวลลีเสนอความความเข้าใจการเมืองตามที่มันเป็นจริงๆ โดยไม่ได้มีค่านิยมในใจไว้ล่วงหน้าในการเสนอคำตอบทางการเมือง หรือที่เรียกว่ามีลักษณะปลอดจากค่านิยม (value-free)และอาจดูเหมือนว่ามาคิอาเวลลีเสนอความรู้ในการทำให้เป้าหมายทางการเมืองบรรลุผล โดยไม่ได้กล่าวถึงตัวเป้าหมายทางการเมืองโดยตรงเลย ซึ่งก็ปรากฏว่าที่ผ่านมา ผู้นำการเมืองสำคัญฝ่ายต่างๆ ในหลายประเทศก็ล้วนได้นำแนวคิดมาคิอาเวลลีมาใช้ในการดำเนินการเพื่อบรรลุเป้าหมายทางเมืองของตน ปัญหาที่น่าสนใจคือ หากฝ่ายที่ต่อสู้กันทางการเมืองนั้นต่างฝ่ายต่างก็ใช้แนวคิดของมาคิอาเวลลีด้วยเช่นกัน ผลจะเป็นอย่างไร สำหรับคำตอบสั้นๆ คือ คงขึ้นอยู่กับว่า ฝ่ายใดมี”คุณค่า” (virtue) เหนือกว่ากัน นอกจากนั้น ยังเกี่ยวข้องกับเงื่อนไขภายนอกที่อยู่นอกเหนือการควบคุมหรือเป็นเหตุปัจจัยผันแปรที่มาคิอาเวลลีเรียกเป็นศัพท์ว่า “โชคชะตา” (fortune)นั้น จะสนับสนุนฝ่ายใดมากกว่า ทั้งนี้มาคิอาเวลลีเห็นว่า คุณค่าคือความสามารถในการเข้าใจบทบาทของโชคชะตา และมีปฏิสัมพันธ์กับโชคชะตาอย่างก่อให้เกิดผลดีที่สุดเท่าที่จะทำได้ และนัยตรงข้ามคือลดผลร้ายของโชคชะตาให้มากที่สุดเทาที่จะมากได้ คุณค่าจึงเป็นเรื่องขึ้นอยู่กับสถานการณ์เฉพาะหนึ่งๆ พื้นฐานของชัยชนะจึงอยู่ที่ความสามารถอ่านสถานการณ์เฉพาะได้ถูกต้องแม่นยำ และกำหนดการดำเนินการได้อย่างเหมาะสม